ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ
ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ
Άξιοπρεπής λύση ή ώμή άνακύκλωση;
Τό θέµα τής μετά Θάνατον καύσης καί άποτέφρωσης τών ανθρώπινων σωµάτων άπασχολεί τήν έκκλησιαστική κοινότητα ίδιαίτερα
κατά τήν τελευταία είκοσαετία, αφότου άρχισαν οι συζητήσεις για τήν νομοθέτησή της (θεσπίσθηκε μέ διαδοχικούς νόμους τό 2006,
2014 καί 2016).
Ασφαλώς ή 'Ελληνική Πολιτεία είναι άρμόδια νά νομοθετεί, όλλά καί ή 'Εκκλησία παραµένει έλεύθερη έναντι του Κράτους νά τηρεί τίς παραδόσεις της, µακριά άπό κάθε κοσμική έπιρροή καί έπέµβαση. καί ύποχρεούται
νά απευθύνεται στα μέλη της καταθέτοντας
τήν άποψη καί τήν μαρτυρία της έπί του ζητήµατος αύτού, καθώς αφορά άµεσα στήν ζωή
καί στήν Θεολογία της.
Τό ανθρώπινο σώμα και ή έπιλογή τής ταφής
Τό σώμα συνιστά στοιχείο τής ύπόσταοης τού ανθρώπου. ο όποίος έχει πλασθεί κατ' είκόνα καί καθ' οµοίωση τού Θεού (Γέν. 1,24) µέ προοπτική όχι τόν θάνατο, όλλό τήν αϊωνιότητα καί τήν έλπίδα τής Ανάστασης. 'Η 'Εκκλησία θεωρεί τό ανθρώπινο σώμα ώς «ιερό», όνομάζοντός το ναό του Αγίου Πνεύματος (Α' Κορ. 6,19). Τρανό παράδειγµα γι' αυτό άπό τήν ζωή τής 'Εκκλησίας άποτελεί ή τιμητική προσκύνηση τών ιερών λειψάνων τών Αγίων. Αφού τό σώμα τών Αγίων κοπίασε για τήν δόξα του Θεού, αυτοί έλαβαν ώς Θεία δωρεά καί µετά τόν σωματικό θάνατό τους χάρη. έλεος καί δύναμη μέ άποτέλεσµα νά θαυµατουργούν.Η ταφή άνήκει στήν παράδοση τής 'Εκκλησίας, ή οποία έχοντας ώς βόση τήν Εύαγγελική καί Πατερική διδασκαλία σέβεται τό ανθρώπινο σώμα ώς δηµιούργημα του Θεού, γι' αύτό καί τό ένταφιασµένο σώμα γίνεται αντικείµενο φροντίδας καί προσευχών. Τό νεκρό σώµα τό θεωρεί όχι ώς «στερεό απόβλητο». δπως (κατ' αποτέλεσµα) τό άντιμετωπίζουν οί θιασώτες τής αποτέφρωσης, άλλά τό περιβάλλει μέ σεβασμό καί τιμή.
Τούς δέ άνθρώπους πού φεύγουν από τήν ζωή ή 'Εκκλησία τούς ονοµόζει κεκοιµηµένους, διότι βρίσκονται σέ άναµονή για νά ξυπνήσουν, αφού ή ανθρώπινη ζωή δέν κλείνεται σέ δύο ήμεροµηνίες, δέν έχει τήν χρονική διόρκεια πού γράφεται στίς ταφόπλοκες, καί οί κεκοιµηµένοι θά αναστηθούν τήν ήµέρα τής Δευτέρας καί ένδόξου Παρουσίας του Κυρίου. Γι΄ αυτό καί τούς τόπους δπου φιλοξενούνται τά σώµατα τών κεκοιμημένων, καί ώς έκ τούτου διαθέτουν καί αυτοί ίερότητα, τούς δνοµάζει «κοιμητήρια». 'Η έπιλογή λοιπόν τής 'Εκκλησίας νά έναποθέτει τα κεκοιμημένα µέλη της µέσα στήν γή καί σέ στάση κοίµηοης, συμβολίζει τήν προσδοκία τής Ανάστασης καί έκδηλώνει τήν αγάπη της πρός τόν άνθρωπο, ακόµη καί ώς νεκρό.
Είναι έπίσης κατανοητό, ότι υπάρχουν καί άνθρωποι πού αδυνατούν νάαποδεχθούν µέ ρεαλισμό το γεγονός του θανάτου. Η άνθρώπινη αυτή άδυναµία, µεταξύ άλλων, έξηγεί γιατί δέν αντέχουν στήν διατήρηση τής µνήμης, τής σχετικής μέ τόν θάνατο τών οίκείων τους (δπως τά ταφικά µνημεία), ή στήν ίδέα τής αποσύνθεσης του δικού τους σώματος. Τήν αδυναµία αύτή νικά καί υπερβαίνει ή θετική απάντηση στό κρίσιμο ερώτηµα: Υπάρχει ζωή µετά τόν Θάνατο; 'Η απάντηση σέ αυτό το έρώτηµα καθορίζει καί τήν ανάλογη στάση απέναντι στό νεκρό σώµα.
Οί υπέρµαχοι τής καύσης
Από τούς ύπερασπιστές τής καύσης γίνεται έπίκληση «τεχνικών» λόγων (χωροταξικών, πε- ριβαλλοντικών, οίκονοµικών), οί οποίοι, τουλάχιστον μέσα από µιά θεολογική θεώρηση των πραγμάτων, δέν μπορούν νά αποτελέσουν γιά τά μέλη τής 'Εκκλησίσς έπαρκείς λόγους για τήν βίαιη καταστροφή του ανθρώπινου σώµατος. 'Εξάλλου, κράτη μέ πολυπληθέστερα αστικά κέντρα, δπου οί κάτοικοί τους ακολουθούν τήν παρόδοση τής ταφής (π.χ. µουσουλμάνοι), έχουν βρει λύσεις στα παραπάνω ζητήματα.Ακόµη, διατυπώνεται ή άποψη, δτι καθένας πρέπει νά έχει έλευθερία έπιλογής ανάμεσα οτήν ταφή ή τήν καύση. 'Η 'Εκκλησία ώς κοινότητα, πού είναι κατ' έξοχήν χώρος έλευθερίας, δέν καταναγκάζει κανέναν ανθρωπο νά τηρεί τίς παραδόσεις της. 'Εχει όμως το δικαίωµα νά θεωρήσει τήν καύση ώς μεταχείριση αντίθετη πρός τίς αρχές, τήν παράδοση καί τα εθιμά της καί νά άποφανθεί οτι όποιος έπιλέξει τήν καύση αυτονομείται, αφού διαφοροποιείται άπό βασικές διδασκαλίες καί τόν τρόπο τής ζωής της. Προφανώς, όσοι δέν θέλουν νά ακολουθήσουν τήν παράδοση τής Εκκλησίας, έχουν τό δικαίωμα νά έπιλέξουν τήν άποτέφρωση, δπότε δέν θα τύχουν 'Εξοδίου Άκολουθίας (Κηδείας) από τήν 'Εκκλησία.
Προβάλλεται καί το παιδαριώδες έπιχείρηµα, ότι η 'Εκκλησία απορρίπτει τήν καύση καί προτιμά τήν ταφή για ίδιοτελείς λόγους. Όμως, πρώτον, οί Δήμοι ειναι πού λειτουργούν τα κοιµητήρια καί είσπράπουν τά τέλη άπό τούς τάφους καί τά οστεοφυλάκια, Δεύτερον εάν η 'Εκκλησία έθετε ώς προτεραιότητα όποιοδήποτε (δήθεν) οίκονομικό όφελος, θα έπραττε τό αντίθετο καί θα προέτρεπε τούς όρθόδοξους κληρικούς νά ψάλλουν τήν Νεκρώσµο Ακολουθία και για όσους άποτεφρώνονται.
Επίπλέον υποστηρίζεται ότι η σύγχρονη άποτέφρωση ειναι περισσότερο «αξιοπρεπής» γιά το όνθρώπινο σώµα άπό τήν ταφή. Πρός τόν σκοπό αυτό γίνεται ούγκριση τής σύγχρονης αποτέφρωσης όχι μέ τήν τοφή καθ' εαυτήν ώς νεκρικό έθιµο, αλά μέ τά κακώς κείμενα, τά φαινόμενα έκµετάλλευσης ή τήν άπαξιωτική μεταχείριση σέ διάφορα δηµοτικά κοιµητήρια (π.χ. κορεσμένα κοιμητήρια, υψηλά δηµοτικά τέλη, έκταφές µέ τρόπο πού δέν τιµά τόν νεκρό). Αυτή όµως δέν είναι όρθή βάση σύγκρισης. 'Η απάντηοη στό έπιχείρηµα αυτό θα πρέπει νά είναι ή απαίτηση τών πολιτών νά βελτιωθούν οί συνθήκες στά δηµοτικά κοιµητήρια, νά ίδρυθούν νέα κοιμητήρια, νά ύπάρχει τιµητική, αξιοπρεπής καί ανθρώπινη μεταχείριση τών νεκρών καί τών συγγενών τους άπό τίς αρμόδιες δημοτικές ύπηρεσίες, καί όχι η αποτέφρωση.
Γι αυτό καί είναι σηµαντικό, όσοι δέν θέλουν νά ακολουθήσουν τήν παράδοση τής 'Εκκλησίας, νά έχουν πλήρη ένηµέρωση γιά τό περιεχόμενο τής άποτέφρωσης, ώστε νά κρίνουν έάν πράγµατι είναι τιμητική γιά το άνθρώπινο σώµα, πρίν προβούν οτήν έπιλογή αυτή.
Η καύση τών νεκρών στήν άρχαιότητα
Προβάλλεται ότι ή άποτέφρωση, όπως γίνεται σήμερα, άνήκει δήθεν στήν άρχαίο έλληνική παράδοση, γιατί σέ πολλές πόλεις οί άρχαίοι Ελληνες έκαιγαν τά σώματα τών νεκρών. ΄Ομως, στίς άρχαίες πόλεις - κράτη συννηθιζόταν είτε ή ταφή είτε ή καύση τών νεκρών σωμάτων καί άκολούθως ή ταφή τών όστών πού άπέµεναν άπό τήν πυρά. Δηλαδή, άκόμα καί στήν περίπτωση τής καύσης στήν άρχαία 'Ελλάδα, άκολουθούσε πάντοτε ή ταφή τού σκελετού καί οί ταφικές τιμές πρός τόν νεκρό. Μέχρι σήμερα ή άρχαιολογική σκαπάνη βρίσκει ταφές μέ σκελετούς ή μέ καμένα όστά (λ.χ. τοποθετημένα σέ νεκρικές λάρνακες ή άγγεϊα) μαζί μέ σημαντικά κτερίσματα, πού συνόδευον τόν νεκρό, δείγμα τής θρησκευτικότητας καί του σεβασμού τών άρχαίων 'Ελλήνων πρός τούς νεκρούς τους. Αύτή είναι ή πολιτιστική παράδοση τής χώρας μας. 'Η σύγχρονη άποτέφρωση. δπως άναλύεται κατωτέρω, δέν έχει καμία οχέση μέ τήν καύση τών νεκρών οτήν άρχαία 'Ελλάδα.Η άποτέφρωση σήµερα
Σήµερα πλανάται άπό κερδοσκόπους ή ψευδής είκόνα ότι δήθεν ή άποτέφρωση γίνεται µέ άπλή καύση τού σώματος στήν πυρά, δπως σέ όρισμένες περιπτώσεις γινόταν στήν αρχαιότητα. Αύτό είναι άναληθές.Κατά τήν σύγχρονη διαδικασία τής -κατ' εύφημισμόν- «αποτέφρωοης», μετά άπό τήν καύση τού νεκρού σέ κλίβανο ο άνθρώπινος σκελετός ρίχνεται σέ ήλεκτρικό σπαστήρα (µίξερ, cremulator), θρυμματίζεται καί µετατρέπεται σέ σκάνη. Εiδικότερα ή άποτέφρωση διεξάγεται σέ δύο φάσεις:
- α) Στήν πρώτη φάση ά νεκρός μεταφέρεται σέ κλίβανο καί μετά τήν καύση του σώματός του δέν άπομένει ή τέφρα, άλλά ό άνθρώπινος ακελετός. "Ο,τι δηλαδή θά άπέμενε καί μετά τήν ταφή στό κοιµητήριο. Ένίοτε, κατά τήν διάρκεια τής καύσης, ό ύπάλληλος τού άποτεφρωτηρίου άνοίγει τόν κλίβανο καί μέ σιδερένια έργαλεία σπάει τά όστά του νεκρού σέ μικρότερα τμήματα.
- β) Στήν δεύτερη φάση συλλέγονται τά όστά άπό τόν κλίβανο καί ρίχνονται σέ μίξερ (σπαστήρα όστών, cremulator). Τό µίξερ κονιορτοποιεί τόν σκελετό καί τόν µετατρέπει σέ σκόνη. 'Η σκόνη συλλέγεται σέ δοχείο («τεφροδόχο») καί παραδίδεται οτούς οίκείους του νεκρού.
Από τήν άποψη αύτή, ή σύγχρονη «άποτέφρωση νεκρών» δέν διαφέρει καί πολύ άπό τήν «άνακύκλωση άπορριµµάτων». Είναι σαφές δτι, τουλάχιστον γιά τό ήθος τής 'Εκκλησίας μας, αυτή ή διαδικασία µηχανικού άφανισμού τού σώματος δέν τιµά τόν νεκρό. 'Η 'Εκκλησία αρνείται δτι είναι άξιοπρεπές γιά τόν κεκοιμημένο άνθρωπο νά καεί σέ κλίβανο καί νά θρυμµατισθεί σέ μίξερ.
Σέ ό,τι άφορά οτήν διαχείριση τής «τέφρας», ή νοµοθεσία (Νόµος 4368/2016. άρθρο 92, ΦΕΚ Α' 21/2016) τήν ύποβιβάζει στήν κατηγορία τών ίδιωτικών άπορριμμάτων. 'Η μετέπειτα τύχη τής «τέφρας» άποτελεί ίδιωτική ύπόθεση τών συγγενών, χωρίς κρατικό έλεγχο προστασίας του περιβάλλοντος καί τής δημόσιας ύγείας (π.χ. τροφικής άλυσίδας). 'Επιτρέπεται στούς συγγενείς (έάν θέλουν νά άποφύγουν τά έξοδα φύλαξης τής τεφροδόχου σέ κοιμητήριο ή άποτεφρωτήριο) νά σκορπίσουν τήν τέφρα», είτε έλεύθερα στήν θάλασσα είτε σέ περιοχή έκτός σχεδίου πόλης (άδιάφο- ρο άν είναι κατοικημένη ή καλλιεργούµενη), είτε νά ρίξουν τήν τεφροδόχο στήν θάλασσα, ύπό τόν όρο δτι τό σκεύος μπορεί νά διαλυθεί στό νερό. Δέν προβλέπεται κανένας έλεγχος άπό κρατική ή δηµοτική ύπηρεοία πρός διασφάλιοη τής δημόσιας υγείας καί άπόκειται στήν νοµιμοφροσύνη καί εύαισθησία τών συγγενών, έάν καί πώς θα τηρήσουν τίς παραπάνω έπιλογές του νόμου. Πρακτικά, δηλαδή, µετά άπό τήν παράδοση τής τεφροδόχου στήν οίκογένεια του νεκρού ή τύχη της άγνοείται άπό το Κράτος.
Συµπερασµατικά
Ολα τά παραπάνω δέν είναι εύρέως γνωστά ατήν πλείοψηφία τής έλληνικής κοινωνίας, η όποία γίνεται δέκτης συνθημάτων ή διαφηµίσεων περί τής δήθεν άξιοπρεπούς λύσης τής άποτέφρωοης, άλλά προφανώς άγνοεί τήν βιαιότητα καί έχθρότητα πρός τό άνθρώπινο σώµα, ή όποία έπιδεικνύεται κατά τήν σύγχρονη διαδικασία άποτέφρωσης.Αξιοσηµείωτο δέ είναι ότι κάποιοι ψυχολόγοι θεωρούν πώς ή σύγχρονη μέθοδος άποτέφρωσης άποτελεί σέ έπίπεδο φαντασιακό ένα ίσοδύναμο τής αύτοκτονίας.
Ασφαλώς ύπάρχουν άνθρωποι πού δέν άποδέχονται τήν κοινή Πίστη καί Ζωή τού σώματος τού Χριστού ή έπιλέγουν κατά τό δοκούν ποιους κανόνες καί παραδόσεις τής 'Εκκλησίας θά άκολουθούν. Άκριβώς έπειδή ή 'Εκκλησία σέβεται τήν έλευθερία τής έπιλογής τους νά παραδοθούν στήν πυρά, είτε έπιθυμούν Κηδεία είτε όχι, παρόμοια καί έκείνοι όφείλουν νά άναγνωρίσουν τήν έλευθερία τής 'Εκκλησίας νά µήν ύποχρεωθεϊ νά τελέσει 'Εξόδιο Άκολουθία γιά κάποιον πού άποφάσιοε νά μήν άνήκει καθόλου ή νά άνήκει έπιλεκτικά στήν Έκκλησία, αφού άπορρίπτει όρισµένες άπό τίς νεκρικές της παραδόσεις, όπως τήν ταφή.
Διαφορετική είναι ή άντιμετώπιση τής Εκκλησίας πρός έκείνους οί όποίοι άκούσια ή µαρτυρικά (π.χ. στίς καταστροφικές πυρκαγιές) γνώρισαν τέτοιο σκληρό θάνατο καί φυσικά τίποτα καί κανείς δέν θα μπορέσει νά «έμποδίσει» τόν Θεό, στήν Δευτέρα Παρουσία, νά άναστήσει τούς άνθρώπους, τόσο άπό τά οστά, όσο καί άπό τήν τέφρα τους.
Πρέπει, άµως, νά κατανοήσουν δλοι, άκόµη καί έάν δέν ειναι µέλη τής 'Εκκλησίας ή «άρνούνται τήν άθανασία» ή ψάχνουν τρόπους δσο τό δυνατόν πιό «άνώδυνου» χειρισμού του θονάτου, δτι ή άπανθράκωση του σώματος καί ή σύνθλιψή του άποτελεί έκδήλωση πού κατ' ούσίαν «βεβηλώνει» τήν άνθρώπινη ύπαρξη. Γιά τήν 'Εκκλησία ο κάθε άνθρωπος είναι «κατ είκόνα Θεού» πλασµένος. Τά νεκρά σώματα δέν ειναι άπορρίμματα! Δέν είναι άχρηστα άντικείμενα, τά οποία πρέπει νά παραδοθούν οτήν φωτιά καί στόν θρυμματισμό, δηλαδή σέ ενα βίαιο άφανισμό. Η Εκκλησία άρνείται τήν καύση, έπειδή αρνείται τό άμετάκλητο άνθρώπινο τέλος καί τήν βία πρός το άνθρώπινο πρόσωπο. Είναι τραγικό νά καίμε καί νά κονιορτοποιούμε ότι έχει άληθινή άξία.
'Η 'Εκκλησία έπιλέγει καί έφαρμόζει τήν ταφή, διότι σέβεται τό σωμα του κεκοιμηµένου άνθρώπου, έχει πίστη καί έλπίδα στο αιώνιο μέλλον καί άναθέτει στήν φύση τήν εύθύνη τής φθοράς του φυσικού παρόντος του ανθρώπου.
